Op een broeierige zondagmiddag weet theaterminnend Nederland het DeLaMar in Amsterdam weer te vinden. Een dubbel feestelijke dag: de première van Willem & Frieda: Roze Verzet én de verjaardag van hoofdrolspeelster Kim van Zeben. Gelukkig wist Kim samen met haar gelegenheidscompaan Freek Bartels het publiek te trakteren op twee uitgesproken roze karakters.
Willem & Frieda – Kunstenaars in Verzet
Willem Arondéus (gespeeld door Freek Bartels) en Frieda Belinfante (gespeeld door Kim van Zeben) waren buitengewone kunstenaars én helden van het Nederlandse verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. Beiden openlijk homoseksueel in een tijd van onderdrukking, kozen zij niet voor de veilige weg, maar voor moed, creativiteit en rebellie.
Belinfante was een gerenommeerde celliste en de eerste dirigent van een professioneel orkest in Europa. Zij sloot zich aan bij een verzetsgroep die zich bezighield met het vervalsen van persoonsbewijzen, waarmee vooral Joodse mensen konden vluchten uit Amsterdam. De verzetsgroep bestond uit verschillende kunstenaars en stond onder leiding van beeldhouwer Gerrit van der Veen (gespeeld door Lars Mak).
Gerrit hield er een vrij losse moraal op na wat betreft trouw aan vrouwen. Wat het nog complexer maakt, is dat veel van die vrouwen later ook actief deelnemen aan het verzet. De tijden waren al moeilijk genoeg, en er was liefde voor ieder. De grootste uitdaging voor de groep was het namaken van het watermerk met de Nederlandse leeuw – een taak waar Frieda al vele uren in had gestoken. Op dat moment doet Willem zijn intrede en weet hij met zijn ideeën letterlijk een stempel te drukken op de samenwerking tussen hemzelf, het verzet en vooral Frieda. Willem worstelde al langer met de vraag hoe hij zijn leven zin kon geven, en hoopte via het kunstenaarsverzet eindelijk een betekenisvolle bijdrage te leveren.
Toen de vervalsingen geen obstakel meer vormden, diende zich een nieuw probleem aan: wat als de Duitsers de persoonsnummers zouden controleren in het Stadsarchief? Binnen enkele minuten zouden ze doorhebben dat er vervalsingen in omloop waren. Een ogenschijnlijk absurde suggestie leidt tot een gewaagd plan waarin de verzetsleden zich vastbijten. Voor de uitvoering roept Willem de hulp in van zijn goede vriend Sjoerd Bakker (gespeeld door Sem van der Hijden). Sjoerd is coupeur en weet altijd de mooiste outfits samen te stellen. Hij wordt benoemd tot hoofd van de kostuumafdeling en zorgt voor politie-uniformen waarmee men ongemerkt het Stadsarchief kan binnendringen. Voor Sjoerd lijkt dit een vanzelfsprekende stap – of schuilt er meer achter zijn motivatie?
De historische aanslag op het Amsterdamse bevolkingsregister vond plaats in de nacht van 27 maart 1943. Willem Arondéus werd gearresteerd en geëxecuteerd, maar sprak vlak voor zijn dood de historische woorden: “Homoseksuelen zijn geen lafaards.” Frieda wist te ontsnappen en bracht het grootste deel van de oorlog door in ballingschap in Zwitserland. Hun levens zijn een indrukwekkend voorbeeld van hoe kunst, identiteit en verzet samenkomen in de strijd voor vrijheid en menselijkheid. Willem en Frieda toonden dat moed vele vormen kent – en dat liefde voor rechtvaardigheid geen grenzen kent.
Een herkenbare handtekening
Wanneer je deze voorstelling bezoekt en mogelijk zijn voorganger (De Mol en de Paradijsvogel) ook hebt gezien zal je direct de handtekening van regisseur Daniel Cohen herkennen. Ondanks dat de thema’s en verhaallijn totaal verschillen zal je merken dat de manier waarop het verhaal verteld wordt wel degelijk gelijkenissen vertoont. Het is een vorm die ik zelf ben gaan waarderen en erg prettig vindt om naar te kijken. Samen met choreograaf Roy Jonathans is er gekeken om beweging toe te passen op de momenten waar dat kan zonder dat je direct het gevoel hebt dat je naar een musical ‘’show’’ nummer zit te kijken. Deze subtiliteit is passend bij het verhaal en dienend aan de stijl waarvoor gekozen is. Er is zelfs een kleine knipoog terug te vinden naar het bekenden nummer ‘’Cell Block Tango’’ uit de musical Chicago waar op een eigen manier nog even naar gehint werd.
Hoewel de voorstelling over het algemeen goed in elkaar zit, zijn er nog enkele punten die vragen op riepen. Het verhaal wat ik vooraf las riep bij mij het gevoel op van een spannend jongensboek – maar de link met het roze thema voelde soms wat geforceerd. De titel “Roze Verzet” lijkt soms niet helemaal te passen. Ja, er deden homoseksuele personen mee, maar werden zij vervolgd vanwege hun geaardheid of vanwege hun verzetsdaden? Is er werkelijk aanleiding om te denken dat dit verhaal onbekend bleef omdat zij homoseksueel waren? Of is het eerder Frieda’s onvermogen geweest om het verhaal te delen – een verlangen dat Willem tijdens de voorstelling herhaaldelijk uitspreekt? De titel: ‘’Willem & Frieda en het kunstenaarsverzet’’ had wellicht net zo goed de lading gedekt.
Daarnaast springt de voorstelling – vooral in het begin – vaak heen en weer tussen het verleden en Frieda’s leven ná de oorlog. Deze structuur zorgt soms voor verwarring en zorgt ervoor dat je goed moet blijven opletten. Zeker in de eindscènes, waar wordt gesproken over de laatste momenten in de duinen, had dit sterker afgerond mogen worden. Had die drama van dat moment net even langer vastgehouden. Toch zorgt deze gelaagdheid ook voor gespreksstof na afloop – en dat is op zichzelf waardevol. Je blijft er met je gesprekspartners nu uren over doorpraten hoe dingen nu daadwerkelijk gelopen zouden zijn.
Explosief talent
Ondanks dat het verhaal hier en daar wat vragen opriep was de keuze voor Freek Bartels als Willem Arondéus een schot in de roos. Freek weet het karakter direct stevig neer te zetten. Hij maakt van Willem een liefdevol en inventief personage waar je vanaf minuut 1 in mee gaat. Er is weinig wat niet tot de verbeelding spreekt en dat komt mede door de manier waarom Freek kleur geeft aan de teksten, zijn zang en bewegingen. Opvallend is om te zien hoeveel plezier hij zelf ook op het podium lijkt te hebben. Iets wat we de laatste tijd in de wat kleinere producties (First Dates) bij hem terug mogen zien. En dat bevalt ons dan ook zeer. Hoeveel kleur hij tijdens de scènes weet te geven weet hij je ook direct weer diep in je stoel te drukken wanneer het serieus wordt. De laatste scènes in het stuk zijn aangrijpend en worden dan ook zeer gedragen gebracht. Ook hier voel je met Freek mee en hang je aan zijn lippen wanneer donkere wolken zich boven Willem verzamelen.
Naast Freek is er nog een man die een zeer verdiende plek heeft in deze cast en dat is Sem. Sem van der Hijden kun je misschien al kennen vanuit Dagboek van een Herdershond, Les Misérables of Shrek (waar hij de titelrol als alternate mocht vertolken) en het is dan ook echt een feestje om hem nu in zijn huidige rol als Sjoerd te mogen zien. Weer even totaal iets anders. Het is merkbaar dat hij zich goed heeft ingelezen in zijn rol en de tijd waarin dit stuk zich afspeelt. Dit blijkt dan ook achteraf wanneer hij ons verteld over de boeken van de familie Bakker die op zijn karakter zijn gebaseerd. Hij heeft deze grondig nagelezen vertelt hij. Sem laat vocaal horen wat hij kan en weet met zijn komische timing de zaal in te pakken. Met een natuurlijke flair houdt hij zich met gemak staande naast Freek en hun scènes samen zijn erg fijn om naar te kijken. Bij hem zit het hem niet in de grootse emoties, maar vaak de kleine momentjes of een bepaalde blik die hem zeer likeable maken. Sem is echt een talent om in de gaten te houden en hopen dan ook dat hij nog veel moois gaat brengen de komende tijd. Ondanks de grote spektakels zoals Shrek en Les Misérables wist hij deze vorm (wat toch meer richting kleinkunst gaat) goed te dragen.
Als vrouw is het dus niet gemakkelijk om je staande te houden tussen dit roze geweld. Echter weet Kim van Zeben een mooie versie van Frieda Belinfante neer te zetten. Waar Freek vaak het hoge en happy gevoel zat wist Kim juist de lachers op te roepen met haar nonchalante en soms norse houding. Samen met Freek werd het dan toch een soort ‘’good cop & bad cop’’ die samen goed werkte. Kim maakt Frieda tot een geloofwaardige, menselijke figuur – en houdt het speelbaar door dicht bij zichzelf te blijven.
De rest van het ensemble bestaat grotendeels uit stagiaires – een mooi initiatief van producent OpusOne die hier vaker voor kiest. Deze jonge talenten tonen dezelfde wilskracht en bevlogenheid als hun voorgangers van bijvoorbeeld De Mol. Denk aan Ward van Klinken, die vorig jaar nog als paradijsvogel te zien was en inmiddels schittert als Evan Hansen. Laten we hopen dat deze lichting net zo’n veelbelovende toekomst tegemoet gaat.
Dat er nog genoeg verhalen zijn rondom dit thema blijkt al wel uit de belangstelling en inzet van het productieteam achter deze voorstellingen. Het is een mooie toevoeging op een reeks die we nu zien ontstaan en mag zeker worden toegevoegd aan het eerdere succes van De Mol en De Paradijsvogel. Deze voorstelling is tot en met 10 augustus exclusief te zien bij DeLaMar in Amsterdam en zeker de moeite waard om zelf de geschiedenis weer eens opnieuw te ontdekken. Kaarten verkrijgbaar via: https://delamar.nl/voorstellingen/willem-frieda-roze-verzet/
Foto’s: Mariska Steenbergen
Verslag: Robert Bal
