Van 16 maart – 9 april 2019 reist de Nederlandse Reisopera met een nieuwe enscenering van Stephen Sondheims musical A Little Night Music door het land. Een Engelstalige versie, geënsceneerd door een Amerikaans artistiek team. Regisseur Zack Winokur grijpt voor deze enscenering terug op de film waarop de musical oorspronkelijk gebaseerd is, Ingmar Bergmans Glimlach van een Zomernacht: “Wat ik miste in de musical – zeker in de producties die ik ervan zag – was de lichamelijke, sensuele en erotische komedie die de film is. Waarom proberen mensen elkaar steeds te verleiden en waarom falen ze daar altijd in? Het stuk gaat over gevoelens waar iedereen in zijn dagelijkse leven mee te maken heeft. Dat is tegelijkertijd troostend, vervreemdend en verontrustend.”
De cast bestaat uit een mix van operazangers en musicalacteurs en bevat o.a. Paul Groot (Fredrik Egerman), Susan Rigvava-Dumas (Desirée Armfeldt), Laetitia Gerards (Anne Egerman), Job Greuter (Henrik Egerman), Sanne Franssen (Petra) en Guido Spek (Frid). De begeleiding wordt verzorgd door Het Gelders Orkest o.l.v. dirigent Ryan Bancroft.
A Little Night Music is te zien in Enschede (16 maart, première), Amstelveen (21 maart, concertante versie), Assen (24 maart), Amsterdam (26 + 28 maart), Arnhem (30 maart), Heerlen (2 april), Zwolle (4 april), Maastricht (6 april) en Utrecht (9 april).
Op de bres voor de ‘betere’ musical
Na Sweeney Todd (2014) brengt de Reisopera opnieuw een musical van Stephen Sondheim – in de originele taal – in de Nederlandse theaters. Reisopera-directeur Nicolas Mansfield legt uit waarom: “Ik ben van mening dat ons gezelschap eens in de zoveel tijd een gewaagde keuze moet maken, om te laten zien en horen dat het muziektheatergenre talloos veel facetten kent en dat wij daar oog voor hebben. Met Sweeney Todd heeft de Nederlandse Reisopera al eerder een bekend werk uit het Sondheim-repertoire geproduceerd en A Little Night Music is daarop het logische vervolg.
Maar er is nog een reden om juist dit werk op het speelplan te zetten en dat is het gegeven van deze musical, dat bepaald niet oppervlakkig is. Sondheim geeft een genadeloos portret van mensen die – of ze nu jong zijn, van middelbare leeftijd of oud – blijven worstelen met relaties. De reflectie op het leven die Sondheim in dit werk geeft, is tegelijkertijd confronterend en vol mededogen.
Ik heb bewust gekozen voor een artistiek team dat afkomstig is uit de Verenigde Staten, omdat zij als geen ander de werken van Sondheim in hun bloed hebben zitten. Het stuk wordt in het Engels gezongen en gesproken met Nederlandstalige en Engelstalige boventiteling.
Tenslotte juich ik het voorstel van de Raad voor Cultuur om goede musical in Nederland te ondersteunen van harte toe. Het bericht kwam vrij recent en staat geheel los van onze keuzevoor A Little Night Music, maar de Nederlandse Reisopera draagt maar al te graag bij aan de promotie van deze vorm van muziektheater als volwaardige kunstvorm.”
‘Slagroom met messen’
A Little Night Music is een geestige en gelaagde muzikale zedenkomedie over de seksuele stoelendans van vier koppels, die verstrikt raken in een reeks driehoeksverhoudingen en in één broeierige Midzomernacht toch de juiste partner vinden. De musical is geïnspireerd op de film Glimlach van een Zomernacht van Ingmar Bergman en speelt zich af in de hogere Zweedse kringen rond 1900.
Door de humoristische en vaak ironische teksten van Stephen Sondheim bevat deze musical over de romantische mismatch van vier koppels een knipoog naar Oscar Wilde en duidelijke echo’s van Shakespeares A Midsummernight’s Dream.
Alle personages zijn onderdeel een of meerdere liefdesdriehoeken en wisselen van seksuele partner alsof zij van danspartner wisselen. Dat is een onhoudbare situatie en aan het eind van het stuk zien we dat de liefdesdriehoeken ‘oplossen’ in liefdeskoppels.
Regisseur Harold Prince omschreef het stuk ooit als ‘slagroom met messen’. Het zichtbare drama rond de liefdeskoppels wordt uiteindelijk opgelost, maar het onderhuidse drama niet.
Het verhaal
Het verhaal gaat over Desirée Armfeldt (actrice van middelbare leeftijd) die zich wil ontdoen van de ene minnaar (de pompeuze graaf Carl-Magnus) ten faveure van een ander, Fredrik Egerman, een gerespecteerde, maar ietwat saaie advocaat. Beide mannen zijn al getrouwd: Carl-Magnus met de eeuwig-trouwe gravin Charlotte en Fredrik met de 18-jarige – maagdelijke! – Anne.
Fredriks zoon Henrik, een door schuldgevoel gedreven seminariestudent, is in het geheim verliefd is op zijn jonge stiefmoeder. Dienstmeisje Petra heeft op haar beurt weer een oogje op Henrik.
Tijdens een weekend in het landhuis van Madame Armfeldt (Desirée’s moeder), waarin de Midzomernacht drie maal ‘glimlacht’ vinden uiteindelijk de juiste koppels elkaar.
Ingmar Bergman: Glimlach van een Zomernacht
Stephen Sondheim baseerde A Little Night Music volledig op de film Smiles of a Summernight (Glimlach van een zomernacht) van Ingmar Bergman. Regisseur Zack Winokur baseert grijpt voor zijn enscenering terug op de film:
‘Toen ik de film had gezien, begreep ik de musical zoveel beter. Het zette me aan het denken over seksualiteit en erotiek. Waarom proberen mensen elkaar steeds te verleiden en waarom falen ze daar altijd in? Wanneer iemand een bewerking of adaptatie maakt, gaan sommige dingen verloren en andere elementen worden sterker. Wat ik miste in de musical – zeker in de producties die ik ervan zag – was de lichamelijke, sensuele en erotische komedie die de film is. We zien Bergman op het hoogtepunt van zijn cinematografische kunnen. Alles is gevat in verrukkelijke kostuums en decors uit het einde van de negentiende eeuw. Visueel lijkt het een bijna belachelijke ouderwetse zedenkomedie. Maar zo gauw de mensen in die kostuums gaan praten, is alles plotseling tot de naakte essentie teruggebracht. Dan sijpelt door middel van de humor de bittere waarheid door de mooie kleren heen.
We wilden historische kostuums, om een zekere afstand te creëren, waardoor het bijna lijkt alsof we naar geobjectiveerde emoties kijken. Als dit systeem in elkaar stort krijgen we een dubbele klap op ons hoofd. Niet alleen omdat je je met een personage identificeert en de ontmaskering meebeleeft. Maar je ziet ook dat onze samenleving blijkbaar weigert te leren van het verleden en steeds weer in dezelfde patronen en fouten vervalt. Het stuk gaat over gevoelens waar iedereen in zijn dagelijkse leven mee te maken heeft. Dat is tegelijkertijd troostend, vervreemdend en verontrustend.’
Sondheim liet zich inspireren door Ravel, Rachmaninoff en Brahms tijdens het componeren van de muziek en zijn unieke benadering van de musical resulteerde in muzikale monologen en langere muzikale scènes.
Zoals het verhaal gebaseerd is op een probleem rond diverse driehoeksverhoudingen, baseerde Sondheim de muziek voor deze musical op het getal drie. De score bestaat geheel uit muziek in drietelsmaten of varianten daarvan zoals walsen (Soon, You Must Meet My Wife), mazurka’s (Remember, The Glamorous Life), polonaises (In Praise of Women), sarabandes (Later, Liaisons) en gigues (A Weekend in the Country).
Stephen Sondheim zegt hier zelf over: “Mijn favoriete musicalvorm is altijd geweest die van het ‘thema met variaties’ en A Little Night Music, met meerdere koppels die allemaal worstelen met de liefde, leek mij de perfecte gelegenheid om zo’n structuur uit te werken in muzikaal en theatraal opzicht. (Rachmaninovs Rapsodie op een thema van Paganini is voor mij de apotheose van deze vorm. Dat is misschien de reden dat zijn aanwezigheid zo vaak voorkomt in de partituur.) Een avond van alleen maar walsen zou snel monotoon worden maar variaties van het drieslag metrum kan veel variatie bieden: polonaises, mazurka’s, sarabandes, gigues etc. zijn allemaal variaties van drietelmaten – zo dat ik in herhaling vallen zou moeten kunnen vermijden.”
De drietelsmaten staan voor de driehoeksverhoudingen die op zoek zijn naar een ‘oplossing’ in liefdeskoppels – wat uiteindelijk ook inderdaad gebeurt.
Send in the Clowns: Sondheims grootste hit
De klarinet kondigt het drama al aan, terwijl advocaat Frederik nog bezig is haar zijn liefde te verklaren. Zijn monoloog eindigt ermee dat hij uiteindelijk toch niet voor haar kiest. Op het moment dat dat besef tot actrice Desirée doordringt begint het lied pas echt: Isn’t it rich? Are we a pair?, zingzegt ze. Het zijn de eerste regels uit Send in the Clowns, de grootste hit die componist Stephen Sondheim ooit schreef.
De uitdrukking ‘send in the clowns’ is een showbizzmetafoor: de clowns stuur je naar binnen als afleidingsmanoeuvre voor het publiek op het moment dat er iets verkeerd is gegaan.
Desirée probeert zo te verhullen dat ze niet weet wat ze moet zeggen, maar door hier zo expliciet om te vragen en te vertellen wat er tussen haar en Fredrik allemaal is misgegaan, vestigt ze des te meer de aandacht op haar vernedering en emoties.
A Little Night Music
Muziek en libretto Stephen Sondheim
Verhaal van Hugh Wheeler, geïnspireerd op de film van Ingmar Bergman
Oorspronkelijke Broadwayproductie en regie van Harold Prince
Muzikale leiding: Ryan Bancroft
Regie: Zack Winokur
Decorontwerp: Charlap Hyman & Herrero
Lichtontwerp: Thomas Hase
Kostuumontwerp: Cynthia Talmadge
Geluidontwerp: Will-Jan Pielage
Dramaturgie: Willem Bruls
Cast (in volgorde van opkomst)
Mr. Lindquist: Alexander de Jong
Mrs. Nordstrom: Nikki Treurniet
Mrs. Anderssen: Syrinx Jessen
Mr. Erlanson: Peter Kirk
Mrs. Segstrom: Esther Kuiper
Ferdrika Armfeldt: Bernadeta Astari
Madame Armfeldt: Inez Timmer
Frid, haar butler: Guido Spek
Henrik Egerman: Job Greuter
Anne Egerman: Laetitia Gerards
Fredrik Egerman: Paul Groot
Petra: Sanne Franssen
Desiree Armfeldt: Susan Rigvava-Dumas
Malla, haar bediende: Joana Dinah Schwing
Bertrand, dienaar: Bart Peeters Weem
Count Carl-Magnus Malcolm: Hadleigh Adams
Countess Charlotte Malcolm: Jessica Aszodi
Met medewerking van Het Gelders Orkest
De voorstelling duurt 3 uur inclusief 1 pauze en wordt in het Engels gezongen en gesproken, met Nederlandse en Engelse boventiteling.
Lees ook:
Paul Groot en Laetitia Gerards in ‘A Little Night Music’
Foto: Marco Borggreve © Nederlandse Reisopera